БЕРИК УАЛИ, ПРЕЗИДЕНТ КАСЫМ-ЖОМАРТ ТОКАЕВДИН БИРИНЧИ БАСМА СЄЗ КАТЧЫСЫ, «ХАБАР» МЕДИАХОЛДИНГ БАШКАРМАЛЫГЫНЫН ТЄРАГАСЫ

16-март 2022-жылы Касым-Жомарт Токаев жалпы улуттук масштабдагы документ болуп калган жана фундаменталдык саясий өзгөрүүлөрдү белгилеген Казакстан элине Билдирүү жасады.

Андан кийин өлкө трагедиялуу январь окуясынан кийин гана калыбына келди. Эң башкысы, ушул оор учурда Президент мамлекеттүүлүктү жана саясий туруктуулукту сактап кала алды.

Ошол күндөрү көпчүлүк реформаларга шек келтирип, ал тургай саясий багытты өзгөртүү керектигин айтышканы жашыруун эмес. Саясий элитанын көпчүлүк өкүлдөрү өлкөдө башаламандык болуп жатат деп чочулашкан. Бирок, Президент өзгөрүү сөзсүз болоруна, эң негизгиси – алар коом тарабынан зарыл жана талап кылынарына бекем ишенген. Ошондуктан, эч ким Касым-Жомарт Кемелевичти мамлекеттик аппаратты трансформациялоо жолунан четтете алган жок.

Мамлекет башчысы өзүнүн ишениминин бекемдигин, улуттук кызыкчылыктарга берилгендигин жана жаратмандык мамилесин көрсөттү. Негизинен, ал өлкөнү түп-тамырынан бери өзгөртүүгө багытталган реформаны сунуш кылды.

Президент Каңтар трагедиясына так аныктама берип, аны мамлекеттик төңкөрүш аракети катары так жана даана мүнөздөгөнүн өзгөчө белгилеп кетким келет. «Бирок, алардын жаман ниети ишке ашкан жок. Мен ар дайым элим менен акырына чейин болом деп айткам. Алардын арасында белгилүү инсандар болгон. Аскердик жана атайын органдардын жетекчилери болгон. Кырдаалды туруксуздаштыруу үчүн бардык аракеттерди колдонгон», – деди Касым-Жомарт Токаев.

Бул түшүнбөстүктөрдү болтурбоо үчүн жана, албетте, өлкө эч качан мурункудай болбой турган чек ара катары маанилүү. Эл аралык аренада турбуленттик өкүм сүрүп турганда, эл өзүнүн чыныгы тилектерин айта алган учурда, көпчүлүгүбүз терең демократиялык өзгөрүүлөрдүн жана институционалдык реформалардын зарылдыгын түшүнүп жатабыз. Касым-Жомарт Токаев ошондо эле жаңы Казакстандын жаралышын биринчи орунга койгон, бул өлкөнүн косметикалык өзгөрүүсүнөн алыс.

Эң көрүнүктүү биринчи кадам – башкаруунун супер-президенттик формасынан күчтүү парламенти бар президенттик республикага өтүү. Бул Парламент негизги жана система түзүүчү статуска ээ болот дегенди билдирет. «Бүгүн баары Президентке барып такалууда. Бул туура эмес», – деп эсептейт мамлекет башчысы.

Кайрылууда айтылган эң маанилүү тапшырмалардын бири шайлоо системасын жакшыртуу болгон. «Мажилистин депутаттык корпусу төмөнкү схема боюнча түзүлөт: 70% – пропорционалдык жана 30% – мажоритардык негизде. Мындан тышкары аралаш модель облустардагы жана республикалык маанидеги шаарлардагы маслихаттарды шайлоодо ишке ашырылат», – деди Президент.

Кайрылууда жана Казакстандын калкынын ассамблеясынын квотасын төмөнкү палатадан жогорку палатага өткөрүп берүү жөнүндө сөз болуп, депутаттардын саны 9дан 5ке чейин кыскарган. Партиялар үчүн каттоо чеги 20 миңден 5 миң адамга чейин төмөндөтүлдү, бул саясий бирикмелердин санын көбөйтүүгө жана шайлоо процессинин өзүнүн активдүүлүгүн өбөлгөлөөгө шарт түздү.

Президент ошондой эле башкаруучу «Аманат» партиясынын төрагасы кызматынан кетерин айтты. Анткени анын айтымында, «саясий үстөмдүккө ишенимдүү бөгөт коюу керек». Бул депутаттык мандаттар үчүн күрөштө партияларды теңдештирип, статус-кво түзөт.

Көрүнүп тургандай, туура бир жылдан кийин бул чаралар Мажилис жана маслихаттын депутаттарын шайлоонун алкагында толук кандуу ишке ашырылды. Өзгөртүүлөр системаны кайра жандануусун жактырды, ага жаңы дем берди жана атаандаштыкка жөндөмдүүлүктү жогорулатты. Көп жылдар бою саясий амбицияларын ишке ашыра албаган көптөгөн жарандар азыр жарандардын ишеним мандаты үчүн атаандашууга мүмкүнчүлүк алышты.

ЖМК өкүлдөрү, журналисттер жана блогерлер арасында Президенттин сөз эркиндиги темасындагы билдирүүлөрү өзгөчө кабыл алынды. Касым-Жомарт Токаев белгилегендей, ЖМК айрым адамдардын кызыкчылыгына иштебеши керек.

Билдирүүдө: «массалык маалымат каражаттары атаандаштыкка жөндөмдүү жана көз карандысыз болушу керек. Бул принцип азыр ар бир цивилизациялуу өлкө үчүн өзгөчө маанилүү». Ал эми иш жүзүндө бардык кызыкдар тараптар менен ачык аянттарда 1999-жылы кабыл алынган «массалык маалымат каражаттары жөнүндө» жаңы мыйзам долбоору активдүү талкууланып жатат.

Кийинки олуттуу кадам адилетсиз унутта калган Семейди – казак интеллигенциясынын көптөгөн жаркын өкүлдөрү чыккан шаарды жандандыруу болду, алардын арасында биринчи орун Абайга таандык. Анын ысымы Казакстандын жаңыдан түзүлгөн облусуна ыйгарылганы бекеринен эмес.

Улытау облусунун борборуна айланган Жезказган дагы жаңы статуска ээ болду. Жаңы облустук борборлордун бул «парады» азыр Динмухамед Кунаевдин ысымын алып жүргөн мурдагы Капшагай шаары менен жабылууда. Бул өзгөрүүлөр ушул 30 жылдын ичинде көңүл бурулбай калгандарга таазим кылууга багытталган.

Бул чиновниктердин карапайым элдин көйгөйлөрүн түшүнүү позициясынан да маанилүү. Эске салсак, биз аянты боюнча алдыңкы 10 өлкөнүн катарына киребиз жана бизде бир облус орточо европалык мамлекет сыяктуу эле аймакты ээлейт. Туруктуу айланма жолдор, жандуу баарлашуу жана жөн гана өз аймагын билүү – азыр ар бир акимдин милдети.

Албетте, Президенттин «бүгүн сунушталган бардык демилгелерин ишке ашыруу үчүн Конституцияга 30га жакын өзгөртүү киргизүү керек»деген сөзүн белгилебей коюуга болбойт. Ошентип, бир нече айдан кийин бул сөздөр эң демократиялык жол менен – бүткүл элдик референдум аркылуу толук кандуу ишке ашырылып, анда эл мамлекет башчысынын сунуштарын колдоду.

Артка кылчайып, ошол күндү эстеп, ошол кездеги Президенттин сүйлөгөнү канчалык үмүттүү жана мотивациялуу болгонун түшүнөсүң, өлкө мындай сөзгө мурдагыдан да муктаж болчу. Президент муну сезип, өзүнүн эл менен болгон мамилесин сезип турду.

Ошентип, бардык билдирилген реформалар жана өзгөртүүлөр сөз менен эмес, иш жүзүндө жарыялангандан бир жыл өткөндөн кийин ишке ашырылды. Эң негизгиси, бул мамлекет башчысы сунуш кылган Системалык реформалардын пакеттеринин бири гана.

Автор: -